De kortste dag van het jaar nadert. Tijd om wat licht in de duisternis te brengen! Voor optimale controle kies je een dimmer. Dat kan prima met moderne lampen. Zelfs led-verlichting is goed dimbaar. Maar kies wel specifiek voor dimbare lampen. Een slimme dimmer zorgt dat je deze ‘domme’ lampen behalve via de fysieke draaiknop óók vanuit een platform als Home Assistant kunt bedienen. We laten dat in deze workshop zien. We gebruiken een EcoDim inbouwdimmer met een setje GU10 led-spots.
Slimme inbouwdimmers
Een inbouwdimmer, zoals op onderstaande afbeelding is te zien, gebruik je uiteraard om één of meerdere gewone (‘domme’) lampen aan en uit te zetten en de helderheid ervan te regelen. Zo kun je de juiste sfeer creëren of de juiste helderheid om bij te werken. Een inbouwdimmer plaats je in een inbouwdoos of eventueel een opbouwdoos.
Kies je een slimme dimmer, dan kun je de verlichting óók vanuit bijvoorbeeld Home Assistant bedienen. Bovendien kun je de verlichting dan gaan automatiseren, bijvoorbeeld op basis van afwezigheid. Omdat je de lamp nog steeds ‘normaal’ kunt bedienen, via de draaiknop, kan ook de oppas er mee overweg.
Moderne inbouwdimmers werken tegenwoordig ook heel goed samen met dimbare led-verlichting. Dat is de insteek van deze workshop, waarin we een dimmer van EcoDim gebruiken in combinatie met led-verlichting van Osram.
Dimtechniek
Bij dimmers heb je vaak de keuze tussen modellen met fase-aansnijding en fase-afsnijding. Daarbij is fase-afsnijding het meest gangbaar. De meeste (ongeveer 90%) dimbare led-lampen in Nederland en België werken namelijk met deze technologie. Daarnaast is dit het meest energiezuinige principe, waarmee de belasting van de lamp wordt verminderd en de levensduur verlengd. Bovendien werkt deze dimtechniek stil, zonder storende zoemgeluiden. Controleer wel altijd de compatibiliteit van je led-lampen!
Andere opties
Er zijn ook dimmers in de vorm van een module, die je in de inbouwdoos of direct bij het apparaat kunt wegwerken. Je kunt ze soms gebruiken in combinatie met een bestaande schakelaar of een pulsdrukker. Je kunt er ook voor kiezen om de schakelaar weg te laten en de lamp alleen via bijvoorbeeld Home Assistant of een app te bedienen. Zo’n module geeft over het algemeen echter niet hetzelfde gemak als een slimme inbouwdimmer met een ‘fysieke’ draaiknop.
EcoDim ECO-DIM.07 Zigbee Basic en Pro
De ECO-DIM.07 Zigbee Basic en Pro zijn slimme led-inbouwdimmers die werken via Zigbee. Met een druk op de knop kun je de lamp aan- of uitzetten en door te draaien regel je de helderheid. Door de slimme dimmer in je Zigbee-netwerk op te nemen kun je dit ook vanuit bijvoorbeeld Home Assistant doen.
Met een inbouwdiepte van 26mm voor de Basic-uitvoering en 24,6mm voor de Pro-uitvoering zal het niet snel een probleem zijn om de dimmer in te bouwen. Als er in de inbouwdoos de nodige lasdoppen zitten kan dit iets lastiger zijn. Je kunt de dimmer via twee draden aansluiten: de bruine fasedraad en de zwarte schakeldraad (die naar de lamp gaat). Er is dus geen blauwe nuldraad nodig. Je kunt eventueel een fase (L) doorlussen vanaf de dimmer, omdat er twee L-aansluitingen op zitten. Dat scheelt wellicht een lasdop.
De Basic-uitvoering werkt (alleen) met fase-afsnijding. Gelukkig zijn de meeste moderne led-lampen expliciet ontworpen om met fase-afsnijdende dimmers te werken. De Pro-uitvoering ondersteunt naast fase-afsnijding eventueel ook fase-aansnijding. Via een kleine fysieke schakelaar kun je dit instellen. De Basic-uitvoering ondersteunt led-lampen tot 200 watt, de Pro-uitvoering tot 250 watt.
Wat gaan we doen?
We gaan de Basic-variant van bovengenoemde EcoDim-dimmer installeren. Deze dimmer werkt zoals aangegeven via Zigbee en ondersteunt onder meer ZHA en Zigbee2MQTT. Dit geeft dus optimale flexibiliteit in combinatie met Home Assistant. Ook kun je de dimmer eventueel koppelen aan de Philips Hue Bridge en veel andere systemen voor Zigbee. Hier gebruiken we Zigbee2MQTT.
De dimmer werkt met de meeste (dimbare) led-lampen samen maar ook gloeilampen of halogeenlampen. Tevens kun je laagspanningslampen die werken via een transformator gebruiken. Hier gebruiken we spots van Osram met GU10-fitting. Het gaat om de Osram LED Superstar Reflector Spot. Een voordeel van deze spot is dat het licht een brede bundel van 120 graden heeft. Ook bieden ze een natuurgetrouwe kleurweergave.
Verbruik
Er zijn in onze situatie in totaal acht led-spots aangesloten. Elke spot verbruikt 6 watt. Het totale verbruik van de acht spotjes is zodoende 48 watt. Dat valt ruim binnen het bereik van de dimmer (200 watt). Merk op dat je altijd wat marge moet houden. Je moet namelijk rekening houden met de PowerFactor van de dimbare led-verlichting. Omdat led-verlichting heel zuinig is zal je makkelijk binnen die 200 watt moeten kunnen blijven. De genoemde led-spots hebben bijvoorbeeld een PowerFactor van 0,7. Je moet in dat geval uitgaan van 6/0,7 = 8,57 watt per lamp. Dan kom je op ongeveer 68 watt in totaal.
Elke spot heeft een lichtopbrengst van 575 lumen, wat vergelijkbaar is met een traditionele lamp van 46 watt. In veel situaties is dit waarschijnlijk te veel, maar dat gaan we met de dimmer uiteraard oplossen.
Aansluiten
De dimmer heeft, zoals je ook op de afbeelding hiernaast kunt zien, vier aansluitingen. Dit zijn schroefcontacten, wat niet ideaal is voor de stugge schakeldraden, maar het werkt. De bruine fasedraad sluit je aan op de L. De zwarte schakeldraad gaat naar het contact helemaal links. De P is voor een eventuele pulsdrukker.
Op de dimmer vind je een reset-knop voor het koppelen met je Zigbee-netwerk en een min-afstelling. Daarmee kun je met een platte schroevendraaier instellen welk vermogen minimaal naar de lampen moet gaan. Dat is belangrijk, omdat led-lampen bij te weinig vermogen kunnen knipperen. Het is makkelijk in te stellen, zoals we verderop zullen toelichten.
Na de installatie
Plaats na de installatie niet direct het afdekmateriaal. Stel eerst het minimale lichtniveau in op de dimmer! Je draait daarvoor eerst de as helemaal naar links. Daarna draai je de potmeter voor de min-afstelling met een schroevendraaier langzaam naar rechts tot het punt dat de lamp stabiel brandt met een minimale hoeveelheid licht. In het vervolg kun je via de as de dimmer regelen vanaf dat minimale lichtniveau.
Ook voor integratie via Zigbee is nog een handeling nodig. Je moet twee keer kort achter elkaar op de reset-knop drukken. De statusled zal blauw knipperen. Je kunt de dimmer nu toevoegen aan je Zigbee-netwerk. In Zigbee2MQTT kies je daarvoor de optie Aanmelden toestaan. Als het niet direct goed gaat moet je dit proces herhalen. Geef het apparaat binnen Zigbee2MQTT een herkenbare naam via het penseeltje. Zet het vinkje bij Home Assistant entiteit-ID bijwerken aan zodat het binnen Home Assistant diezelfde herkenbare naam heeft.
Je kunt nu zowel via de dimmer als binnen Home Assistant de lamp schakelen en de helderheid regelen.
Dimmer afwerken
Ten slotte werk je de dimmer af met het afwerkmateriaal. De dimmer is geschikt voor alle A-merken afdekmateriaal. Denk aan merken als Busch-Jaeger, Gira, Jung en Kopp. Voor Niko is mogelijk een adapterset nodig die los verkrijgbaar is.
Je kunt ook een eenvoudig setje van EcoDim gebruiken (ongeveer €5). Dit bevat een dimmerknop met centraalplaat en raamwerk. Deze set is geschikt voor alle enkelvoudige dimmers van EcoDim.
Ten slotte zou je wat praktische automatiseringen kunnen bedenken voor je verlichting. Gebruik bijvoorbeeld een bewegingsmelder om de verlichting automatisch te kunnen schakelen op basis van aanwezigheid. In de nacht kun je de lamp op een wat lager niveau aan laten gaan zodat je niet wordt verblind bij je nachtelijke omzwervingen.
